Hij vindt een nieuw vel papier. Hij legt het op de tafel voor zich en schrijft deze woorden met zijn pen.
'Het was. Het zal nooit meer zijn. Herinner.'
Zo eindigt Het spinsel van de eenzaamheid van Paul Auster. Die laatste regel vind ik mooi. Zou hij in Amerika op rouwkaarten worden gebruikt zoals dat hier met 'Het werd, het was, het is gedaan.' van Vasalis soms gebeurt?
Zo staan er meer mooie zinnen en passages en boeiende gedachten in dit boek. Het is geen roman maar een autobiografisch verslag, uitgegeven in de serie Privé-domein. Ik moet bekennen dat ik veel niet begreep. En dat ik me nu een beetje schaam dat ik eerder schreef dat de boeken van Auster niet moeilijk te lezen zijn. Ik denk na het lezen van Het spinsel van de eenzaamheid dat de romans van Auster misschien niet moeilijk líjken, maar het wel zijn. Althans, voor mij. Ik ben niet belezen genoeg en ik heb te weinig over het leven nagedacht om Auster te kunnen begrijpen. Ik troost mij met twee gedachten: de eerste is dat vast niet alle bewonderaars van hem alles waar hij naar verwijst gelezen hebben en dat ze ook vast niet allemaal diepe denkers over het leven zijn, de tweede is mijn ooit zelfverzonnen theorie(tje) dat een echt goed kunstwerk zich op meer niveaus laat lezen/bekijken/beluisteren. Waarmee ik bijvoorbeeld bedoel dat je een fuga van Bach mooi kunt vinden zonder iets te weten van twee- en driestemmigheid. Als je daar wél iets van weet geniet je waarschijnlijk meer, maar ook een niet-deskundige luisteraar zoals ik kan van een fuga van Bach houden en erdoor ontroerd worden. En zo ook voor schilderijen en literatuur.
Maar terug naar Het spinsel. Het boek bestaat uit twee delen: 'Portret van een onzichtbare man' en 'Het Boek der Herinnering'. In het eerste deel wil de auteur een portret schrijven van zijn onverwacht overleden vader. Dat deel is dus niet alleen autobiografisch, maar ook biografisch. Zijn vader was een man die zich alleen van de buitenkant liet kennen. Een verteller, een grappenmaker, iemand die graag in de belangstelling stond. Hij werkte hard en was zuinig. Voor zijn zoon en later voor zijn kleinzoon had hij niet veel belangstelling. Hij ging bij wijze van uitzondering een keer met zijn zoon, die gek was op honkbal, naar een wedstrijd kijken, maar wilde voor het eind al weg om niet in de drukte te raken. Zijn zoon hoorde gejuich toen ze al buiten het stadion waren en besefte dat zijn vader niets van hem begreep.
Aan de hand van foto's, voorwerpen en herinneringen geeft Auster een mooi en toch ook liefdevol beeld van zijn vader. Door toeval (een nicht van hem hoort het als ze toevallig naast een vroegere plaatsgenoot van haar grootouders in het vliegtuig zit en zij vertelt het later aan Auster) ontdekt hij een ingrijpende gebeurtenis uit het leven van zijn vader. Austers grootmoeder heeft haar man vermoord, in een ruzie om geld en een vrouw. Ze wordt, hoewel ze bekent, vrijgesproken en gaat elders wonen met haar vijf kinderen.
Dit eerste deel vond ik niet zo moeilijk. Het tweede daarentegen zou ik zeker nog een keer moeten lezen om er een beetje greep op te krijgen. Het gaat over de relatie tussen vader en zoon, Auster heeft inmiddels zelf ook een zoon. Het gaat ook over herinnering en er komen dertien hoofdstukken in voor die 'Het Boek der Herinnering' heten, met daarachter 'Boek Een', 'Boek Twee', enzovoort. Dat lijken een soort voorstudies voor een definitief boek omdat er notities in staan en losse gedachten en uit te werken ideeën. Dat die hoofdstukken tevens deel uitmaken van het boek dat je aan het lezen bent, is verwarrend en wonderlijk. En dat is waarschijnlijk precies de bedoeling.
Auster leest zijn zoontje Pinokkio voor, een verhaal over een vader en een zoon. Er komt een haai in voor die vader en zoon heeft ingeslikt en zo komt Auster op Jona en het bijbelverhaal van de walvis en Ninevé. Het gaat ook over Hölderlin en Mallarmé en Mandelstam die ik allemaal niet gelezen heb en over Anne Frank, die ik wel gelezen heb, en over nog veel meer, en alles heeft met elkaar te maken en al lezende kon ik het af en toe wel even volgen maar navertellen kan ik het zeker niet. 'Alles hangt met alles samen', dat las ik wel ergens en dat vond ik leuk omdat ik het in de romans als thema had menen te bespeuren. Dus misschien is er nog hoop.
Het gaat ook over de rol van het toeval. Auster vertelt verschillende verhalen over toevallige gebeurtenissen. Bijvoorbeeld over een vriend van hem, die als jonge man uit Amerika naar Parijs gaat en daar een dienstbodenkamertje betrekt in een hotel. Als de jongen zijn vader daarover schrijft blijkt het precies dezelfde kamer te zijn waarin die vader zich in de oorlog een tijd heeft schuilgehouden.
Auster vertelt ook over onwaarschijnlijke ontmoetingen, zoals dat hij in Londen ineens iemand ziet staan aan wie hij liep te denken en over mensen die andere mensen weer blijken te kennen. De indruk die ik eruit kreeg is dat hij wil zeggen: zo gaat dat nu eenmaal in het leven. Er zit een patroon in, dingen gebeuren niet zomaar. Ik weet niet of ik dat goed begrepen heb, maar voorlopig leg ik het voor mezelf zo uit. Het is overigens ook zo dat hij zegt dat alles zinloos is en dat een mens, en in het bijzonder een schrijver, eenzaam is. Dus die samenhang moet je denk ik niet zien als een soort troost in het leven.
Het gaat ook over taal en hoe woorden eerst in je moeten leven voor je ze kunt opschrijven. Ook dat vond ik moeilijk.
Die laatste zin en dat laatste woord 'Herinner.' leken me een aanwijzing om weer bij de eerste zin te beginnen. Net zoals ik me dat (half-en-half) van Proust herinner: het boek is klaar en nu begint het boek. Het zal dus zeker nuttig voor het begrip van Austers werk zijn om het nogmaals te lezen. Misschien doe ik dat als ik wat verder gevorderd ben met zijn romans.
Tot slot een citaat over taal en samenhang.
Taal is geen waarheid. Het is onze bestaanswijze in de wereld. Spelen met woorden is slechts het onderzoeken van de manier waarop het verstand functioneert, het spiegelen van een deel van de wereld, zoals het verstand haar waarneemt. Op dezelfde manier is de wereld niet gewoon de som van de dingen die er zijn. Zij is het oneindige, complexe netwerk van samenhang tussen de dingen. Zoals voor de betekenis van woorden geldt, zo krijgen dingen ook alleen betekenis in relatie tot elkaar. (...) Een jonge man huurt een kamer in Parijs en ontdekt dat zijn vader tijdens de oorlog in diezelfde kamer ondergedoken zat. Als men deze twee gebeurtenissen afzonderlijk zou beschouwen, viel er weinig over elk van beide te zeggen. Het rijm dat ontstaat wanneer men ze samen bekijkt, verandert de werkelijkheid van beide.
Misschien is dát wat Auster ons met zijn romans wil laten zien: het rijm dat ontstaat als je de dingen in hun relatie ziet. Misschien.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten